राष्ट्रिय अभिवादनको भावना पुनर्जागरण आवश्यक
– भेषजंग बादल
हिन्दू संस्कृतिमा नमस्कार एउटा अति प्रभावकारी, शक्तिशाली तथा उपयोगी परम्परा हो । हाम्रो समाजमा धेरै आध्यात्मिक, सामाजिक तथा राजनीतिक नेताहरूले यसलाई सच्चा भावनाको रूपमा प्राप्त गरेका छन् । तिनीहरू सबै पूर्ण रूपले परिवर्तित भएको पाइएका छन् र तिनीहरूले कर्तव्यनिष्ठ, भक्ति तथा आत्मसर्पणको भावनाले वृद्ध मानवताप्रति नै ठूलो सेवा गरेका छन् । यसरी नमस्ते अहिले हामीकहाँ अवतरण भएको छ ।
अतः नमस्ते दर्शनमा निहित जड तथा जीवरूपी जिन्दगीका दुई पक्षको सम्यक् बोध विकसित गर्न प्रत्येक बालकलाई प्रेरित गर्नु समयोचित भएको छ । यदि यसको अभ्यास जीवनको प्रारम्भिककालमै गरिएमा यसले मानवताको सेवा गर्नमा उत्तम परिणाम अवश्य दिनेछ । यो अभ्यास सबैको पहुँचभित्र छ र उदाहरणद्वारा यसलाई सजिलैसँग बालकहरूको समक्ष पुरयाउन सकिन्छ ।
दिनानुदिन जीवनमा यसको दर्शन र अर्थ राम्ररी बुझेर यसको अभ्यास बालकहरूले गरेमा यसले तिनीहरूको प्राकृतिक अभिवृद्धिअनुसार तिनीहरूका व्यक्तित्वको राम्रोपनाको लागि एउटा क्रान्ति उब्जाउन मद्दत गर्नेछ । नमस्तेको भावना प्रत्येक मानिसको रक्तनलीबाट प्रवाहित भइरहेकै हुँदा हाम्रो सांस्कृतिक सम्पदाको एउटा अंश रहिआउको नमस्तेको सच्चा भावनाको पुनर्जागरण हाम्रो लागि सजिलै हुन्छ ।
नमस्तेमा अन्तर्निहित सरल सत्यलाई बुभ्ने र प्रचार गर्ने प्रयासले राष्ट्रिय एकीकरणको क्षेत्रमा राम्रो प्रगति अवश्यमेव पैदा गर्दछ र जातपात, मतमतान्तर, कुल समुदायको उपेक्षा गरेर परस्परमा आदरको भाव तथा भ्रातृत्वको भावना हुर्काउन हामीलाई मद्दत गर्नेछ ।
यसले सम्यक् समझदारी तथा पारस्परिक सञ्चारको पुनर्जागरण गराएर सबैको लागि प्राप्त हुने सम्पन्नता, समृद्धि, सुख तथा शान्तितिर हामीलाई लग्छ । हामी जस्तोसुकै अभिमानी तथा स्वार्थी भए पनि नमस्तेमा हाम्रो लागि तय गरिएको लक्ष्य यही हो । आदान–प्रदानको आधारमा नमस्तेको सरल अभ्यासमा हामीले आन्तरिक चेतना, स्वसम्मान, सुख तथा मनको शान्तिको चावी पाउन सक्छौँ ।
हाम्रो समाजमा विशाल संख्यक जनताको जीवनमा ताल वा सामञ्जस्य नभएको हामी पाउँछौँ । नमस्तेको सच्चा भाव झण्डै, झण्डै बिलाएको पनि हामी देख्छौँ । स्थायी काम पाउने मानिसहरू आफ्नो कर्तव्य गर्न चाहँदैनन् र त्यतिखेरै बेरोजगारहरू स्वभावतः येनकेन प्रकारेण आफुलाई रोजगारयुक्त पार्न भरमग्दूर प्रयत्न गर्दैछन् । समाजमा यस्ता मानिसहरू पनि छन् जो पैसा लिन्छन्, तर काम गर्न चाहँदैनन् ।
धनी मानिस आफ्नो धनबाट अलग्गिन चाहँदैनन् र गरिब मानिस धनी बन्न मेहनत गर्न चाहँदैन अरुको कमाईको धन कसरी लिने भन्ने तृष्णामा । नेपालको ग्रामीण इलाकाको करिब ५० प्रतिशत जनता शुद्ध पिउने पानीसम्मम पाउँदैनन् ।
तर ऐयासी भवनहरूमा बस्ने कोही कोही मानिसहरू व्यावहारिक कठिनाइको विचारै नगरी निरन्तर बग्ने पानीको आपूर्तिको लागि आन्दोलन गर्छन् । यी सारा तनावको बाबजुद नमस्ते संस्कृति प्रत्येक जनताको रगतमा पाइन्छ । त्यसकारण हामी हात हल्लाइसकेपछि पनि बरोबर नमस्ते गर्छौं । धेरैजसो हात जोडेर आफ्ना सहजीवीहरू समक्ष नमस्ते भावना सञ्चार गर्दछन् । यसको अभ्यासमा संलग्न कुनै भावना नलिईकनै मानिसहरू यन्त्रवत् यो गर्दछन् । अन्तमा मानिसहरू त्यहाँ पाउँछन् जो तिनीहरूलाई सुहाउँछ । यदि कोही मानिसले कुनै काम आधा मनले गर्छ भने त्यसले उत्तम नतिजा पाउने आशा गर्न सत्तैmन । यही प्राकृतिक कानुनको नियम हो र यो अहिले नमस्ते संस्कृति उपर पनि लागू हुन्छ । मानिसहरू यसलाई ठीक भावनाले गर्दैनन् । सच्चाइ र नम्रताले मानिसलाई जिन्दगीको हरेक क्षेत्रको समुन्नति र समृद्धिमा पुग्न मद्दत गर्छ । यसलाई एउटा मानिसले शंकाको छायासम्म पनि नपर्ने गरी प्रमाणित गरिदिएका छन् । उनको नाम महात्मा गान्धी हो । त्यसबखत पनि उनको ’boutमा देशबासीलाई थाहा थिएन । अकस्मात् उनी आफु काम गरिरहेको ठाउँ अफ्रिकाबाट फर्के, तर जब उनले अति विनम्र तथा सहृदयी भएर आफ्ना देशवासीलाई नमस्ते गरे । सम्पूर्ण राष्ट्र नै उनको पछि लाग्यो । यो हाम्रो नमस्ते संस्कृतिको गौरवमय उदाहरण हो । तर यस्तो गौरवमय सेवाको लागि उनलाई के दिइयो ? भन्दा मृत्यु अर्थात् मृत्यु दिएर समाप्त गरियो । तर उनको आत्माले “हे राम” मात्र भनेर यही नमस्तेको उद्गमस्थल देवत्वको आधारमा धाममा पुग्न सच्चाइ तथा नम्रताको पखेटा हालेर उड्यो । तर नमस्ते भावनालाई परित्याग गरेर मानिसहरू राम्रो अवस्थामा छन् वा छैनन् भन्ने कुरो हामी आपैmँलाई जाँच्न सक्छौँ ।
यो सरल तर अति महत्वपूर्ण अभिवादनले जात, धर्म, वर्ण तथा राष्ट्रियताको वास्ता नराखी मानिसको प्रगति गराउने र सो प्रगतिको लागि योगदान दिने भएकोले सबैले यसलाई एउटा राम्रो चलनको रूपमा लिनु योग्य कुरो हो । यसलाई भावनासहित सजिलैसित यसको पुनर्जागरण गर्न सकिन्छ । यो एउटा सम्भाव्य अन्तर्राष्ट्रिय अभिवादन पनि हो, ’cause प्रत्येक कुरामा एकत्वको सच्चा भावनाले हेरी विस्तारित चेतना प्राप्त गर्ने यसको लक्ष्य हो ।
यस अभिवादनले सधैँ सम्बन्धित मानिसलाई प्रत्यक्ष सम्बोधन गर्ने हुँदा यस प्रकारके अभिवादन अन्य प्रकारको दाँजोमा स्वयम् पूर्ण हुन्छ भन्ने कुरो पनि यसको पक्षको अर्को बुँदा हो । अतः यसलाई हाम्रो देशमा राष्ट्रिय अभिवादनको रूपमा पुनरस्थापना गर्न सकिन्छ । हाम्रा राष्ट्रिय विभूतिहरू राष्ट्रिय गीत, राष्ट्रिय पन्छी र राष्ट्रिय संस्कृति भएजस्तै हाम्रो राष्ट्रिय अभिवादनको रूपमा नमस्ते पनि हुन सक्छ ।
( लेखक स्वतन्त्र पत्रकार हुनुहुन्छ )
तस्विर : इबे जीओभी युके
